Bang zijn in het donker bij kinderen: begrijpen en geruststellen met boekjes

Angst voor het donker komt vaak voor bij jonge kinderen en ontstaat meestal tussen 2 en 3 jaar. Het is een normale reactie die te maken heeft met de ontwikkeling van hun fantasie en vermogen om gevaar te voorspellen, zelfs als dat er niet echt is. De duisternis maakt hun omgeving minder herkenbaar en kan tot onrust leiden, bijvoorbeeld door schaduwen, nachtelijke geluiden of de afwezigheid van de ouders. 

Angst voor het donker ontstaat meestal tussen 2 en 3 jaar, maar het kan ook vroeger of later opduiken. Op die leeftijd ontwikkelt de fantasie van je kindje zich razendsnel. Het begint zich beangstigende situaties in te beelden. Omdat het donker minder visuele houvast biedt, worden die angsten vaak nog versterkt.

Sommige kinderen koppelen het donker aan mysterieuze geluiden of aan het feit dat de ouders er niet zijn, wat hun gevoel van onveiligheid vergroot. Toch hoort deze angst bij de normale emotionele en cognitieve ontwikkeling van je kind. Ze is meestal van voorbijgaande aard en kan worden verzacht   door geruststellende routines zoals het voorlezen van een passend boekje.

Angst voor het donker is normaal bij jonge kinderen, maar soms wordt die angst zo hevig dat er sprake is van een fobie: nyctofobie. Dat is een intense angst voor duisternis, die kan leiden tot huilbuien, paniekaanvallen of een volledig weigeren om te gaan slapen. In tegenstelling tot een milde bezorgdheid heeft nyctofobie een duidelijke impact op het slaapritme en algemeen welzijn van je kind.

Zo’n fobie kan ontstaan door eerdere negatieve ervaringen, een angstige persoonlijkheid of een sterke fantasie. Wat je dan kunt doen? Zorg voor een veilige slaapomgeving: een vast avondritueel, een zacht nachtlampje, en boekjes die het donker op een rustige manier benaderen. In ernstige gevallen kan psychologische begeleiding helpen om je kind te leren omgaan met deze angst. Bespreek dit met je kinderarts. Die kan je eventueel doorverwijzen naar een geschikte hulpverlener. 

Bang zijn in het donker is een natuurlijke en universele reactie. Het is een manier waarop je kind reageert op het onbekende en op het feit dat het in de duisternis niet goed ziet wat er rondom hem of haar gebeurt. Het ontbreken van visuele herkenningspunten kan leiden tot onrust en een levendige verbeelding die vaak irrationele gedachten oproept.

Vooral tussen 2 en 3 jaar gebeurt dit, omdat je kind dan leert om zich dingen voor te stellen en ook fictieve gevaren te bedenken. Verschillende factoren kunnen die angst versterken:

• Een verandering in routine zoals verhuizen of overstappen naar een groot bed
• Een spannend of beangstigend verhaal eerder op de dag
• Te weinig licht in de kamer of schaduwen die 's nachts op muren verschijnen

Tegelijk is deze angst een belangrijk ontwikkelingsmoment. Je kindje leert zo het verschil tussen echt en fantasie te begrijpen en oefent tegelijk op het omgaan met gevoelens. De angst is dus tijdelijk en je kunt ze verzachten door nabijheid, geduld en geruststellende routines zoals samen boekjes lezen.
 

Er bestaan verschillende manieren om de angst van je kindje voor het donker te verzachten.

• Luister en stel gerust: neem de angst serieus en bevestig dat het normaal is. Laat merken dat jij er bent.
• Plaats een nachtlampje: een klein lichtje helpt je kindje om zich te oriënteren en geeft een gevoel van veiligheid.
• Vermijd schermgebruik voor het slapengaan: het blauwe licht van schermen kan het inslapen verstoren.
• Stel een slaapritueel in: bijvoorbeeld: badje, pyjama, knuffel, boekje lezen en licht uit. Deze voorspelbaarheid geeft rust.
• Gebruik boekjes als hulpmiddel: veel kinderboeken vertellen op een milde en leerzame manier over het donker en helpen je kind om de angst te overwinnen.

De keuze van een geschikt boek hangt af van de leeftijd van je kindje en zijn perceptie van de donker. Elke leeftijdsfase vraagt een ander soort verhaal, illustratie en interactie met het boek.

Voor jonge baby’s zijn zintuiglijke en interactieve boekjes ideaal om geruststellende bedtijdrituelen in te voeren. Vanaf ongeveer één jaar begrijpt je kindje eenvoudige verhaaltjes waarin troost centraal staat. Vanaf 2 jaar worden verhalen met duidelijke opbouw en herkenbare figuren belangrijk. Die helpen je kind om gevoelens te benoemen en angsten aan te pakken.

Voor baby’s (jonger dan 12 maanden)

Op deze leeftijd hebben baby’s nog geen besef van donker als iets beangstigends. Wel kunnen ze gevoelig zijn voor de overgang van licht naar donker. Je belangrijkste doel is om je baby gerust te stellen met zachte en troostende bedrituelen. Sensorische boekjes zijn ideaal om hun ontwikkeling te stimuleren én tegelijk de nacht te koppelen aan aangename en rustgevende prikkels.

• Lichtje in het donker – Katie Sahota & Harry Woodgate, Uitgever: Van Goor

Een poëtisch verhaal over een klein vlammetje dat leert dat zelfs het kleinste lichtje hoop en rust kan brengen in het donker. Ideaal om voor te lezen in een rustige avondroutine.

• Slaap lekker, allemaal – Britta Teckentrup, Uitgever: Gottmer

Een kartonboekje met doorkijkgaatjes, waarin dieren langzaam in slaap vallen. De nacht wordt hier op een zachte en geruststellende manier voorgesteld.

• Slaap kindje slaap – Pauline Oud, Uitgever: Clavis

Een eenvoudig slaapritueel in woord en beeld voor de allerkleinsten. Bekende gebaren en figuren helpen baby zich veilig te voelen bij het slapengaan.
 

Boekjes om de angst voor monsters en nachtmerries aan te pakken bij kindjes van 12 tot 24 maanden

Vanaf 12 maanden begint je kindje een steeds levendigere verbeelding te ontwikkelen, waardoor een lichte angst voor het donker kan ontstaan. Je peuter neemt zijn of haar omgeving beter waar en kan verward raken door schaduwen of nachtelijke geluiden. Boekjes die aangepast zijn aan deze leeftijd helpen om deze gevoelens te verwoorden. Zo begrijpt je kind dat de nacht en het donker helemaal niet eng hoeven te zijn.

• Karel in het donker – Liesbet Slegers, Uitgever: Clavis

Karel wordt wakker in het donker en is bang. Gelukkig is zijn knuffel er en zorgt een klein lichtje ervoor dat hij zich weer veilig voelt. Een herkenbaar verhaal voor jonge peuters.

• Ik ben niet bang in het donker! – Helena Harastová, Uitgever: Bakermat

Lucas denkt dat er monsters in zijn kamer zijn, maar stukje bij beetje ontdekt hij dat het gewoon zijn speelgoed is. Interactief boek met flapjes dat helpt om angst te relativeren.

• Als ik bang ben – Trace Moroney, Uitgever: Veltman Uitgevers

Een gevoelig boekje uit een reeks over emoties, dat jonge kinderen helpt om woorden te geven aan hun gevoelens en te leren dat het oké is om bang te zijn.
 

Verhaaltjes om nachtmerries te verwerken bij kinderen van 2 tot 3 jaar

Tussen 2 en 3 jaar komt de angst voor het donker vaak duidelijker naar voren. Je kind kan nu zelf verhaaltjes bedenken, wat leidt tot fantasieën over wat er allemaal in het donker kan zitten. Dit is een belangrijk moment om verhalen te introduceren die meer verhalend en geruststellend zijn. Bekende figuren en interactieve vertellingen helpen je peuter om met meer vertrouwen om te gaan met de angst voor de nacht.

• Ik ben niet (heel erg) bang in het donker – Anna Milbourne, Uitgever: Usborne

​​​​​​​Een prachtig geïllustreerd boek waarin een meisje leert dat het donker vol mooie verrassingen zit. Met flapjes en doorkijkjes die nieuwsgierigheid opwekken en angst helpen verminderen.

• Kleine Beer is bang in het donker – Norbert Landa & Tim Warnes, Uitgever: De Vier Windstreken

Kleine Beer vindt het donker eng, tot Grote Beer hem meeneemt op ontdekkingstocht door de nacht. Een teder verhaal over moed en vertrouwen.

• Bang in het donker? – Martine Letterie, Uitgever: Zwijsen

Marte moet door het donkere bos om hulp te halen. Haar angst maakt plaats voor dapperheid. Een eenvoudig verhaaltje dat peuters laat zien dat ze sterker zijn dan ze denken.